Hoe is het voor mij om hoog sensitief te zijn

Als kind werd ik altijd als verlegen bestempeld. Ik hield niet van drukke bedoeningen en deed zeker in de zomer dan ook niets liever dan met de simpelste dingen verhalen vorm te geven zoals het bouwen van een restaurant met stokken, het bouwen van een huis met strobalen, zich verkleden met oude kleren en het stapelen van lego-blokken. Ook vond ik het zalig om voor kerst steeds een theaterstuk of dans in elkaar te steken. Ik voelde me het best thuis, weg van de drukte. De drukte op school en de onrechtvaardigheid en ongevoeligheid van de ander kon ik op geen enkele manier vatten, waardoor ik hieronder in stilte leed. Emoties gingen alle kant uit en ik wist niet wat ik ermee aanvangen moest. Ik voelde me heel lang abnomaal, want een ander leek de dingen niet zo te ervaren zoals ik het deed.

Wat ik toen niet wist, maar nu wel al lang weet, is dat ik een hoog sensitief persoon (HSP; ook wel hooggevoelig genoemd) ben. De officiële benaming is "sensory processing sensitivity" en wordt veelal op deze manier benoemd in wetenschappelijke literatuur. Onderzoek toont aan dat ongeveer 15-20% van de bevolking hoog sensitief is.

Het is noch een aandoening noch een ziekte. Wat het wel is, is een set aan mooie eigenschappen die een persoon bezit, die van het leven een prachtige, kleurrijke tuin maakt. Echter, onze samenleving is reeds lange jaren gericht op individualiteit, waarbij kwetsbaarheid en gevoeligheid gezien worden als zwak en onnuttig. Hierdoor is het niet steeds eenvoudig om als hoog sensitief persoon te zoeken naar mogelijkheden om staande te blijven in deze wereld.

Hoe is het om een hoog sensitief persoon te zijn?

Elaine Aron, de grondlegster van de term hoogsensitiviteit, benoemt vier belangrijke kenmerken, waarbij ze de acroniem DOES gebruikt:

D staat voor diepgaande verwerking.

O staat voor overprikkeling.

E staat voor emotionele intensiteit en empathie

S staat voor sensorische subtiliteit

Diepgaande verwerking

Dit is het fundamentele kenmerk wat je ook kan opmaken uit de wetenschappelijke benaming "sensory processing sensitivity".

De idee is dat een HSP de dingen gewoon meer verwerkt, verbind en vergelijkt. Het brein van een HSP werkt anders in vergelijking met anderen. Fleur Van Groningen verwoord het wel mooi in haar boek. Het gaat om het ontbreken van een filter die alle informatie die binnenkomt filtert. Voor niet-HSP's is dit heel erg moeilijk om te begrijpen.

Nood aan diepere betekenis

Ik vind het bijvoorbeeld heel erg belangrijk om de dingen volledig te begrijpen. Hiervoor kan ik me verdiepen in onderwerpen die ik vanbinnen en vanbuiten wil onderzoeken. Bij elke stap in het proces stel ik me de vraag waarom is dat. Het nadeel is echter wel dat zo lang ik geen antwoord heb of het gevoel heb een schakel te missen, ik niet verder kan. Anderzijds kan ik me ook helemaal verliezen (in positieve zin) in iets. Het kan gebeuren dat ik aan iets begin en hierdoor volledig de tijd uit het oog verlies. Ik vergeet dan te eten, naar het toilet te gaan tot ik op een gegeven moment toch echt wel moet gaan. Het is ook zo dat als een ander mij iets vraagt om te doen, ik de achterliggende reden wil weten. Zomaar klakkeloos iets doen, is lastig voor mij omdat ik dan ook niet kan inschatten of ik het goed doe en me bij het eindresultaat niets kan voorstellen.

Beslissingen nemen vraagt tijd

Beslissingen nemen ... Met momenten komen de beslissingen vanzelf. Het is alsof ik dan 'aanvoel' wat ik moet doen of wat er moet gebeuren. Ook wel intuïtie genoemd. Alleen intuïtie kan je niet altijd gebruiken, (hoewel ik het zeker meer zou moeten doen) en soms vraagt iets om een bewustere beslissingen. Neem nu bijvoorbeeld het beleggen van geld. Dit is nu niet iets dan je gewoon kan aanvoelen. En die beslissingen zijn voor mij heel erg moeilijk. Dit gebeurt dan ook veel trager, want ik bekijk de opties van alle kanten (Wat betekent dit? Wat zijn de gevolgen? Wat zijn alternatieven? Wat is de beste?, ...) en vraag het graag nog eens na bij verschillende mensen (in de hoop dat de meningen niet teveel uiteen zijn ...). En met dit proces komt een overvloed aan informatie. Echter, als HSP kan je een overdaad aan informatie beter vermijden, prikkels genoeg zonder.

Minder lineair denken

Ik zei het in het stukje hiervoor al. Een HSP is meer een intuïtief persoon en denkt minder lineair (dominantere rechter hersenhelft). Hierdoor zijn HSP's vaak creatief en curieus en hebben ook een nood aan het creatief bezig zijn. Ik vind het heel erg fijn om me creatief uit te leven en heb enorm veel interesses. Ik heb al heel erg veel dingen uitgeprobeerd en het ene ligt me al meer dan het ander. Dit vind ik op zich niet zo erg, want van alles heb ik steeds iets geleerd. Het voordeel is ook dat ik me eigenlijk nooit verveel. Er is altijd wel iets om mee bezig te zijn. Zo kan ik me uitleven met fotografie, naaien, haken, tuinieren, ... En er staan nog heel wat zaken op mijn bucket list zoals keramiek, tekenen, dansen, ... Ik sta open voor heel wat mogelijkheden en hou ervan om te reflecteren en te zoeken naar andere manieren om de dingen aan te pakken.

Sterk consciëntieus zijn

HSP's hebben een sterk geweten. Ze zijn over het algemeen heel erg efficiënt en georganiseerd, plichtbewust en streven naar perfectionisme. Al heel mijn leven, al is het thuis, bij vrienden, op school of op mijn werk handel ik steeds vanuit mijn geweten. Over het algemeen ben ik heel erg efficiënt, zorgvuldig, toegewijd, plichtbewust, georganiseerd en perfectionistische. Op het eerste zicht, prachtig toch! Maar soms vergeet ik dat niemand perfect is, en ik dus ook niet. En hierdoor komt kritiek wel hard aan. Ook reflecteer ik heel vaak over de dingen. Heb ik wel het juiste gezegd? Had ik het niet beter anders gedaan? Had ik misschien dat moeten zeggen? Wat moet ik eerst doen? Wat daarna? Eigenlijk is het nooit stil in mijn bovenkamer. Ik zal ook niet kunnen handelen tegen mijn geweten in. Best lastig nu ook in corona-tijd. Quarantaine wordt aan iedereen gevraagd om ervoor te zorgen dat het leed niet komt (minder mensen die sterven) of korter is (sneller terug de economie opstarten). En als ik rondom mij en in de media zie hoe mensen hun voeten vegen aan de quarantaine regels dan doet mij dat enorm veel pijn. Ik zou ook heel graag mijn metekind in de armen nemen. Ik zou ook de regels aan mijn laars kunnen lappen. En toch, ik kan het niet, het is sterker dan mezelf.

Bovendien heb ik een heel erg hoog rechtvaardigheidsgevoel en zie ik het grijze in het zwart-wit denken. Ik probeer altijd de dingen van alle kanten te bekijken. De visie en beweegreden van eenieder. Misschien doet hij/zij dat daarom? Zij hebben het ook niet gemakkelijk, doordat .... En dat tot grote frustratie van mijn medemens die gewoon zijn/haar idee heeft en erkent wilt worden in dat idee. Mijn grote wens is steeds iedereen van pijn te besparen.

Aanpassingstijd nodig

Ik ben vaak heel snel mee in het begrijpen van de dingen. Door het opmerken van details en het lezen tussen de regels heb ik vaak niet veel uitleg nodig om mee te zijn en de zaken zelfstandig aan te pakken. Echter, dingen die een reflectie vragen zoals het schrijven van een tekst of het antwoorden op een opinie, vragen van mij toch steeds wat tijd. Ik heb tijd nodig om de dingen te overdenken, van alle kanten te bekijken en af te toetsten aan mijn waarden en normen en wat ik reeds weet over het onderwerp of waar ik nog informatie mis. Meestal brengt die tijd openheid, andere ideeën, het ontwikkelen van visie, het opzoeken van bijkomende informatie, het herwerken van dingen, het nuanceren van woorden. Als ik de dingen overhaast wil doen, wat ik soms ook doe, dan heb ik daar meestal wel spijt van. Het is een leerproces.

Verandering vraagt ook tijd. Het duidelijkste voorbeeld is een week de tijd nodig hebben om mij aan te passen bij de verandering van zomer naar winteruur en dan nog eens van winter naar zomeruur.

Betekenis en levensdoel

Ik ben al lang op zoek naar de betekenis en het doel van mijn leven. De ene dag kan ik daar al beter een antwoord op formuleren dan de ander. Op dagen dat ik de voeling met de betekenis van mijn leven verlies, kan ik me voelen wegzakken in de somberheid. Het brengt echter ook heel wat moois want het maakt dat het leven een reis wordt naar het bewust stilstaan bij de schoonheid van het leven. Algemeen is het voor een HSP ondenkbaar te leven zonder na te denken over de vraag van de zin van het leven. Dit in tegenstelling tot niet-HSP's die ogenschijnlijk doorgaan zonder hierbij stil te staan.

Overprikkeling

Overprikkeling is wat er volgt op het dieper verwerken van de dingen. Meer informatie die binnenkomt en dieper binnenkomt waardoor een overdaad aan prikkels ervoor kan zorgen dat een HSP overprikkeld geraakt. Ik merk dit wel snel als ik overprikkeld ben. Dan word ik moe, krijg ik hoofdpijn, kan ik me niet goed meer concentreren, ben ik niet echt meer aanwezig en/of geraak ik geïrriteerd en neerslachtig.

Verandering is stressvol

Verandering is stressvol want ik hou, net als veel andere HSP's, van routine en gewoonten. Het voordeel van routine en gewoonte is dat het voorspelbaar is. Voorspelbaarheid creëert minder prikkels. Zelf ook positieve verandering zoals een vriendin die opbelt om iets te gaan drinken binnen twee uur, kan zorgen voor stress en extra prikkels.

Nood aan slaap

Mijn slaap is heilig, vooral omdat het mijn moment is om alle prikkels van de dag te verwerken. Het is mijn moment om terug energie op te doen om de prikkels van de dag erna terug aan te kunnen. Ik hou er dus van om op tijd te gaan slapen, want over het algemeen kan ik 9 uur slaap wel best gebruiken. En ook vooral omdat ik een ochtendmens ben. 's Morgens is het allemaal nog rustig en worden de mensen stilaan wakker. Er is dan ook minder lawaai. En naarmate de dag vordert is het aantal prikkels die zijn binnen gekomen, toegenomen en tegen de avond ben ik verzadigd. Je doet me dan ook niet zo een groot plezier met een etentje laat op de avond. En ook probeer ik zoveel als mogelijk cafeïne te vermijden, want het oppeppend effect verstoord mijn slaap.

Nood aan tijd om te herbronnen

Mijn weken vullen met activiteiten heb ik moeten afleren. Vroeger deed ik dat meer, want dat hoort toch om normaal te zijn. De dagen vullen met 'nuttige' bezigheid. Hoeveel kinderen lopen er niet van de school naar de naschoolse activiteit en in het weekend van de scouts naar de tennisles of andere activiteiten. Ik heb ondervonden dat één tot maximaal twee activiteiten per week voldoende is. Hierbij reken ik niet één-op-één afspraken met familie of vrienden. Die zijn ook wel prikkelrijk, maar geven mij ook wel energie.

Levendige dromen

Er zijn momenten waarop ik heel intens, levendig en complex kan dromen. Soms zijn het nachtmerries, maar ik kan dat ook hebben voor positieve aspecten. De emoties die ik dan voel kunnen mij uren tot de hele dag erna wat mijn melk brengen. Ik geloof wel dat het de binnengekomen prikkels en emoties van de dag zijn die ik verwerk via dromen.

Emotionele intensiteit en empathie

Sterkere emoties

Hersenonderzoek heeft aangetoond dat in vergelijking met niet-HSP's de hersenen van HSP's veel actiever zijn wanneer ze kijken naar gezichten met positieve en negatieve emoties. Positieve gevoelens zijn zoals vlinders in de buik. Negatieve gevoelens zijn zoals stenen in de maag en dus de vatbaarheid voor angst en depressiestoornis kan verhogen. Het komt allemaal veel intenser binnen dan bij niet-HSP's. Het is dan ook voor mij een dagdagelijkse uitdaging om met de emoties die binnenkomen om te gaan. Ze zijn tegelijk een zegen en een vloek. Rust is hierbij heel belangrijk, evenals aanvaarden dat je nu eenmaal intenser voelt en een gepaste uitlaatklep voor ze te vinden (schrijven, dansen, zingen, praten, ...).

Sterke emoties maakt ook dat ik een emotioneel en gepassioneerd persoon ben. Ik kan ontroerd geraken door muziek, mooie woorden en quotes, de kleine dingen in de natuur, een emotievolle foto, ... Een onroerende drama of roman zet me steevast aan het wenen omdat ik zo diep meevoel met het verhaal. Desondanks deze films en boeken prachtig kunnen zijn, vermijd ik ze meestal. Al genoeg emoties zonder, liever humor met een vleugje romantiek. Zo is het ook dat ik niet kan kijken naar horrorfilms en wreedheid op televisie. Ik voel de pijn van de ander tot op mijn bot. De vraag is natuurlijk of afstand creëren de way too go is, want uiteindelijk gebeurt het wel.

Nood aan verbondenheid met anderen

Ik hou niet van small talk of praten over koetjes en kalfjes. Ik ben daar ook gewoon niet goed in. Elaine Aron zegt zelf dat HSP's verveeld en rusteloos geraken in relaties zonder betekenisvolle interacties. Small talk probeer ik te vermijden omdat de energie die ik erin steek er niet uit haal. De balans is dus niet in evenwicht. Ik ben ook gewoon eerder iemand die luistert en op een doordachte manier wilt antwoorden. Het probleem bij small talk is dat de andere eigenlijk niet zit te wachten op een antwoord of een uitwisseling. Small talk gaat ook meer over het overbrengen van een boodschap waarbij het al snel een gevecht van de dominantste wordt. Ik zoek authentieke diepgaande gesprekken waarbij er openheid is om zich kwetsbaar op te stellen zonder hiervoor veroordeeld te worden. Het is niet zo dat ik nooit eens aan small talk doe, want niet elke interactie laat diepgaande gesprekken toe, denk bijvoorbeeld aan werk, maar ik besteed er niet teveel van mijn tijd aan.

Hoge affiniteit met natuur en dier

HSP's hebben ook een grote affiniteit met dieren en de natuur. Soms Zo kwam ik onlangs een haas tegen in het bos. We hebben elkaar voor een fractie van een seconde in de ogen gekeken. Hij/zij (ik weet niet of het een mannetje of vrouwtje was) rende niet onmiddellijk weg. Misschien is het omdat ik stilletjes binnensmonds mompelde dat ik blij was hem/haar te ontmoeten vandaag. Een jager zou ik nooit kunnen zijn.

Ik kan ook heel veel verzachting vinden in het wandelen in de natuur, het wroeten in de aarde en het fotograferen van wat de natuur te bieden heeft. Met de tijd heb ik er een ochtendritueel van gemaakt. Een wandeling met de hond tussen het groen. Ik ben dan ook bevoorrecht om op de boerenbuiten te wonen. Het geeft me energie en is ook een moment waarop ik reflecteer en mediteer. Het is voeding voor de ziel. In Japan is 'baden in het bos', Shinrin Yoku genaamd, al eeuwenlang het recept om gezonder, rustiger en gelukkiger te leven. Ondertussen werd veelvuldig in onderzoek aangetoond dat de natuur een positieve invloed heeft op onze gezondheid.

Anderen aanvoelen

Een HSP voelt onmiddellijk als hij/zij een kamer binnenkomt hoe de sfeer is en wat anderen voelen. Het is meer dan het opmerken, het is het ook letterlijk doorvoelen van de ander. Ik merk ook soms dat mijn eigen emoties plots kunnen veranderen in het bijzijn van anderen zonder dat ik daar een verklaring voor heb. Na reflectie besef ik dat ik de emotie van de ander heb opgenomen als een spons.

Emotionele betekenis zoeken

Onderzoek heeft aangetoond dat HSP's een emotionele betekenis nodig hebben om dingen te kunnen leren. Zonder een emotionele betekenis zullen we niet goed of helemaal niet leren. Ik herken dat wel bij mezelf. Zo was het voor mij tijdens mijn secundair onderwijs lastig om Engels te leren. Ik was niet gemotiveerd linkte er onaangename ervaringen aan. Toen ik 25 jaar was, trok ik voor twee weken naar Spanje om er Spaans te leren en te genieten van het land. Ik had nog nooit een woord Spaans gesproken maar vond de taal mooi klinken. Na twee weken kon ik me verstaanbaar maken in het Spaans, wat ik nooit had kunnen dromen gezien mijn haat-liefde verhouding met taal. Het gaat allemaal om het verbinden van leren aan positieve emoties zoals nieuwsgierigheid, verlangens, voldoening, vreugde, tevredenheid en nog veel meer.

Het is voor mij ook soms moeilijk te begrijpen hoe anderen zich niet kunnen betoverd voelen door de mensheid en het universum. Ik ben gefascineerd door de menselijke psyche en wat mensen aanzet om dingen te doen. Ook in mijn werk ben ik steeds op zoek naar de emotionele betekenis ervan. Werk moet voor mij voldoening bieden en zinvol zijn, veel meer dan financieel comfort bieden. Voor sommigen wat lastiger om te begrijpen. Maar van daaruit ook mijn werk als verpleegkundige en mijn studies psychotherapie, evenals mijn blijvende zoektocht naar het invullen van werk in mijn leven.

Nood aan vrede

Ik loop graag, net zoals veel andere HSP's, ver weg van conflicten. Hier liggen verschillende redenen aan de basis. Ten eerste omdat ik de onrust bij de ander absorbeer en voel en dit mijn humeur volledig kan doen omslaan. Ten tweede is het voor mij lastig om instant met een gepast antwoord te komen. Zoals ik al aangaf heb ik wat meer tijd nodig en bij conflicten staat de ander letterlijk te wachten op een respons. Ik zeg dan dingen die ik niet bedoel of ik slaag er dan gewoon niet in om woorden te vormen. Ten derde is er het probleem van het minderwaardigheidsgevoel, wat met de jaren al verbetert is.

Sensorische subtiliteit

Details opmerken

Ik ben heel erg visueel ingesteld en zal pas bij het zien van de dingen een beeld kunnen vormen. Het is dan ook dat ik in staat ben om de details te zien, de dingen met elkaar te verbinden en de missing links op te sporen. Dit gaat heel erg snel en is bijzonder handig. Het maakt dat ik dingen zie die anderen niet zien, en dit desondanks het feit dat ik een bril nodig heb om van ver te zien. Denk maar aan non-verbale communicatie. Door ze te zien, kan ik kijken naar oplossingen.

Onderzoek heeft ook aangetoond dat HSP's in vergelijking met niet-HSP's sneller en accurater in staat waren om de letters T uit een reeks L's te halen. Het nadeel is dat het wel veel stress meebreng. En dit is wat er voor ook in de werkcontext gebeurt. HSP's zijn heel goede werkkrachten, maar dit gaat vaak ten koste van hunzelf.

Zintuigen zijn sterk ontwikkeld

Al mijn zintuigen zijn sterker ontwikkeld. Zo kan ik heel slecht tegen harde geluiden en zeker niet tegen harde en luide stemmen. Het laat me ook toe om de mooie dingen en zachte geluiden die anderen niet kunnen oppikken te horen. Denk maar aan vogels of een auto die van ver aankomt. Ook is het voor mij vermoeiend om buiten te wandelen als er veel wind is. De wind in mijn oren, de druk op mijn lichaam zijn voor mij een overdaad aan prikkels. Geef me maar eerder een wandeling in de regen.

Ook is mijn geurzin sterk ontwikkeld. Ik zal snel ruiken of eten bedorven is. Ik moet met momenten ook echt de kamer verlaten als iemand een zweetgeur of te sterk parfum heeft.

Hetzelfde voor de smaakpapillen. Zo zijn er bepaalde voedingsconsistenties zoals glibberige dingen (denk aan rauwe vis, eiwit) die ik niet binnen krijg.

In haar boek beschrijft Fleur Van Groningen hoe haartjes onder haar kleren haar irriteren. Heel herkenbaar, dat irritante haartje dat vastzit in mijn beha. Of het etiket dat zit te schuren. 

Bronnen

Acevedo, B. P., Aron, E. N., Aron, A., Sangster, M. D., Collins, N., & Brown, L. L. (2014). The highly sensitive brain: an fMRI study of sensory processing sensitivity and response to others' emotions. Brain and behavior, 4(4), 580-594.

Aron, E. N., Aron, A., & Jagiellowicz, J. (2012). Sensory processing sensitivity: A review in the light of the evolution of biological responsivity. Personality and Social Psychology Review, 16(3), 262-282. 

Aron, A., Ketay, S., Hedden, T., Aron, E. N., Rose Markus, H., & Gabrieli, J. D. (2010). Temperament trait of sensory processing sensitivity moderates cultural differences in neural response. Social cognitive and affective neuroscience, 5(2-3), 219-226.

Aron, E. N., Aron, A., & Davies, K. M. (2005). Adult shyness: The interaction of temperamental sensitivity and an adverse childhood environment. Personality and Social Psychology Bulletin, 31(2), 181-197. 

Aron, E. N. (2019). Hoogsensitieve personen: Hoe blijf je overeind als de wereld je overweldigt. Lev.. 

Baumeister, R. F., Vohs, K. D., Nathan DeWall, C., & Zhang, L. (2007). How emotion shapes behavior: Feedback, anticipation, and reflection, rather than direct causation. Personality and social psychology review, 11(2), 167-203. 

Carr, M., & Nielsen, T. (2017). A novel differential susceptibility framework for the study of nightmares: Evidence for trait sensory processing sensitivity. Clinical psychology review, 58, 86-96.

Gerstenberg, F. X. (2012). Sensory-processing sensitivity predicts performance on a visual search task followed by an increase in perceived stress. Personality and individual differences, 53(4), 496-500.

Greven, C., Lionetti, F., Boothe, C., Aron, E., Fox. E., Schendang, H., Pluess, M., Bruining, H., Acevedo, B., Bijttebier, P., and Homberga, J. (2019), Sensory Processing Sensitivity in the context of Environmental Sensitivity: A critical review and development of research agenda. Neuroscience & Biobehavioral Reviews. Volume 98, March 2019, 287-305

Jagiellowicz, J., Aron, A., & Aron, E. N. (2016). Relationship between the temperament trait of sensory processing sensitivity and emotional reactivity. Social Behavior and Personality: an international journal, 44(2), 185-199.

Van Groningen, F. (2017). Leven zonder filter: Mijn ervaring met hoogsensitiviteit. Horizon.